Bazen zaman öyle bir hızla geçer ki, geriye sadece tozlu bir hatıra kalır. İşte Dünya Mirası Listesi, tarihin en değerli miraslarını sırtına alıp korumaya çalıştığı bir yer, ancak bazı eserler var ki, bu listeye adını yazdırmışken kaybolup gitmiş. Kim bilir, belki de unutulmalarına kaybettikleri önem sebep olmuştur. Ya da modern dünyaya ayak uyduramayan bu büyülü yapılar, zamanın acımasız rüzgarına karşı koyamamıştır.
Gel, şimdi bu kaybolmuş mirasları birlikte keşfe çıkalım…
Los Álamos, Ekvador’un güneyinde bir zamanlar parlayan bir yıldızdı. Arkeolojik kalıntılarıyla, bu bölge dünya tarihine yön vermişti. Ama ne yazık ki, modern dünyadaki projeler, bu eski toprakları adeta yutmuştu. Altyapı çalışmaları, tahrip edilen çevre… Sonunda UNESCO, 2000'de bu bölgeyi Dünya Mirası Listesinden çıkarınca, kaybolan mirasın peşinden gidilecek hiçbir iz bırakmamıştı. Bugün, bu sessiz ve terkedilmiş alan, geçmişin kaybolan sesine sadece hafif bir yankı bırakıyor.
Fiji’nin eski başkenti Levuka, bir zamanlar merhametle korunan, büyüleyici tarihi yapılarıyla ünlüydü. Ancak modernleşme rüzgarı, Levuka'nın eski yüzünü birer birer sildi. Kasaba, 2013’te UNESCO’dan ayrıldı. O zamandan sonra, yapılar birer hayalet gibi orada duruyor, adeta geçmişin gölgeleri gibi. Bugün, Levuka’nın sokaklarında gezinirken, geçmişin en büyük sırlarını bulmak neredeyse imkansız. O zamanki ihtişam yerini, büyük inşaat projelerinin gürültüsüne bırakmış.
Kırgızistan'daki Sulaiman-Too Dağı, bir zamanlar kutsal kabul edilen, tarihle iç içe geçmiş bir dağdı. Onun eteklerinde yaşanmış bir dünyanın hikayeleri saklıydı. 2009'da, artan madencilik ve çevresel tahribatlar, bu kutsal alanı UNESCO Listesinden silmekle kalmadı; aynı zamanda birçok insanın ruhunu da yitirdiği, kaybolan bir miras bıraktı. Bugün, bu dağ, hala ayakta duruyor ama eskisi gibi anlamlı değil. Geçmişin izleri, her geçen gün siliniyor. Ve kimse gerçekten hatırlamıyor, ne kadar değerli bir miras olduğunu.
Bam Kalesi, İran’ın güneydoğusundaki büyülü bir kale kompleksiydi. 2003 yılındaki büyük deprem, ona korkunç bir darbe vurdu. Kalan enkaz, orada bir zamanlar var olan imparatorlukların ve kültürlerin sesini fısıldıyordu. Bam, 2004’te Dünya Mirası Listesi’ne dahil edilmişti ama yıkım onu sildi. O günden sonra, kelimeler birer birer yok oldu, ancak bazı kalıntılar, geçmişin soğuk rüzgarlarını taşıyor. Bam Kalesi’nin yalnızca taşları kaldı geriye. Ve her taş, kaybolmuş bir zamanın hikayesini anlatıyor.
Çek Cumhuriyeti’nde, Kutná Hora, Orta Çağ’dan kalma bir kasabaydı. Hüzünle süzülen bir zamanın izleri vardı sokaklarında. 1995’te Dünya Mirası Listesi’ne girmesiyle tüm gözler buradaydı. Ancak zamanla, sanayinin yükselişi ve turist akışı bu eski kasabanın kalbini söküp attı. Kutná Hora, her geçen yıl daha çok kayboluyor. Tıpkı eski bir şarkının kaybolan notaları gibi… Tarihin bir parçası, artık sadece eski bir hatıra.
Seyhun Nehri Deltası, Orta Asya'nın nadir doğal harikalarından biriydi. Ancak, sulama projeleri ve çevresel müdahaleler bu büyülü bölgeyi yavaşça sildi. 1990’ların sonlarında listeye dahil olsa da, kısa süre sonra bölgedeki ekosistem değişiklikleri UNESCO’nun kararını değiştirmesine neden oldu. Seyhun, sular altında kalan o eski doğa harikası artık kaybolmuşken, geriye sadece bir hatıra kaldı. O hatırayı hatırlayan bile yoktu, bir zamanlar doğanın büyüsü burada dans ediyordu.
Türkiye'den Dünya Miras Listesi'ne giren eserler nelerdir?
Ah, Anadolu’nun dört bir yanı birer hazine sandığı... Kapadokya’nın peri bacalarından Efes’in görkemli Artemis Tapınağı’na kadar uzanır bu liste. Nemrut Dağı'nın zirvesinde güneşi selamlayan heykeller, Safranbolu'nun tarih kokan sokakları ve Pamukkale'nin bembeyaz rüyası... Truva Antik Kenti'nin destanlara sığmayan hikayesi de bu mirasın bir parçası. Daha say say bitmez, çünkü Türkiye’nin toprağı tarih, her köşesi başka bir hikaye.
Sümela Manastırı Dünya Miras Listesi’nde mi?
Sümela... O bulutlara asılı manastır. Ne yazık ki tam listeye giremedi. Ama 2000 yılında UNESCO’nun “Geçici Listesi”ne konuk olmuştu. Yani, hâlâ bekleyen bir misafir gibi. Onun o heybetli duruşu ve Karadeniz'in sisli dağlarına kazınmış silueti, listelere sığmıyor belki ama gönüllerimizde hep en üst sıralarda.
Dünya Ortak Miras Listesi’nde 2018 itibarıyla kaç eserimiz vardır?
2018 itibarıyla tam 18 eserimiz var bu listede. Dile kolay, 18 eşsiz güzellik. Her biri tarihin bir parçası, kültürün bir aynası. Göbeklitepe’den Hattuşaş’a, bu liste aslında geçmişle bugünü birbirine bağlayan bir köprü. Hangi taşı kaldırsan altında binlerce yıllık hikaye çıkar.
Dünya Miras Listesi’ne en son eklenen mekan?
Zamanın kuyusundan en son çıkan inci: Arslantepe Höyüğü. Malatya’nın kadim topraklarından sesleniyor bize. 2021 yılında listeye adını yazdırdı. Bir höyük düşün, üzerinde kralların hüküm sürdüğü, ilk devletlerin filizlendiği... O da artık bir dünya mirası, hem de çok hak ederek.
UNESCO Dünya Miras Listesi’nde kaç eser var?
Dünyanın dört bir yanından tam 1.157 eser. Her biri ayrı bir yıldız, farklı bir kültürün, coğrafyanın ışığı. Ama unutma, bu liste sadece taş binaları değil, yaşayan kültürleri de kucaklar. İnsanlığın ortak mirası bu; hepimizin gökyüzünde parlayan yıldızları gibi.
Türkiye’nin kültürel zenginlikleri nelerdir?
Anadolu, medeniyetlerin beşiği derler ya, işte bunun gerçek anlamını burada görürsün. Ebru sanatının suya yazdığı şiir, Mevlana’nın semasında dönen hikmet, Kars’ta yankılanan aşık atışmaları… Türk kahvesinin cezvesinde kaynayan sohbet, Halı dokumalarında kilitlenmiş binlerce yıllık motifler. Bir yanda zeybek oynayan Ege, bir yanda halay çeken Güneydoğu... İşte bu çeşitlilik, Türkiye’nin ruhu.
Türkiye’de kaç tane dünya mirası var?
2023 itibarıyla 21 eserimiz var bu değerli listede. Ve bu sayı her geçen yıl artıyor. Çünkü bu topraklar geçmişin mirasını hâlâ soluyor, her taşında bir tarih, her köşesinde bir efsane.
Dünyada kaç tane tarihi eser var?
Bu soruya cevap vermek zor... Saymaya kalksak, tarih boyunca insan eliyle yaratılmış her şey birer eser. Ama UNESCO’nun listesinde yer alanlar 1.157. Gerçek sayı ise, hayal gücümüzün ötesinde. Çünkü insanlığın yaratıcı gücü sonsuz.
Ayasofya UNESCO Dünya Miras Listesi’nde mi?
Ah, Ayasofya... İstanbul’un kalbinde, zamanın sınırlarını aşan bir efsane. Evet, hem de nasıl. 1985 yılından bu yana UNESCO’nun Dünya Miras Listesi’nde. Kubbelerinde yankılanan dualar, ikonaları ve minareleriyle, sadece Türkiye’nin değil, dünyanın ortak geçmişine ait bir şaheser.
Türkiye’nin UNESCO Dünya Belleği Kütüğü’ne alınmış eserleri nelerdir?
Türkiye’nin belleği dolu, hem de ne dolu! Divanü Lügati’t-Türk, Kültepe Tabletleri, Boğaziçi Üniversitesi’nin Kandilli Rasathanesi arşivleri… Piri Reis’in dünya haritası da burada; o harita ki, keşfedilmemiş kıtaları bile görmüş. Bir de Aşık Veysel’in türküleri var, toprak kokan, gönüllere dokunan... Bu eserler, insanlığın ortak hafızasına işlenmiş yıldızlar gibi.
Tatilox Turizm Acenteliği Organizasyon İnşaat Sanayi Ticaret Limited Şirketi © 2023
